Pod moim dość głośnym artykułem „Księża w czasach ludobójstwa” pojawił się dziś w nocy bardzo dobry komentarz. Przyznam, że czekałem na coś takiego, bo jak sam napisałem w treści wpisu, opisałem tylko jedną stronę – to jak sprawa kościoła i jego udziału w ludobójstwie wygląda z punktu widzenia przeciętnego Rwandyjczyka. Chciałem dowiedzieć się co o tym mówi Kościół, jak naprawdę wyglądała pielgrzymka Jana Pawła II do Rwandy, ale niestety nie znalazłem na ten temat nic. Próbowałem przeszukać strony Watykańskie, ale wolne łącze internetowe nie dało mi na to szansy. Dlatego opisałem całość stronniczo, jednak ie ukrywając tego, że opisuję tylko pewien wycinek prawdy.
Autor komentarza, Retus zgodził się abym zamieścił go jako osobny artykuł co z przyjemnością czynię. Poniżej gwiazdek jest już tylko treść owego komentarza, bez żadnej mojej ingerencji w niego.
* * *
Artykuł jest poruszający i dobrze, że piszesz o takich sprawach. Nikt nie powinien zapominać o takich potwornościach i wypierać ze świadomości tego rodzaju kart z historii Afryki.
Kościół nie jest bez winy, ale… Nie jestem katolikiem, nie wierzę w Boga, może dlatego łatwiej mi spojrzeć z dystansu. Nie ma sensu obwiniać Jana Pawła II o to, że zrobił za mało albo nie zrobił nic. I szczegóły faktograficzne nie są bez znaczenia, tym bardziej że są do wychwycenia i weryfikacji bez trudności. W 1990 r. biskup Rzymu był rzeczywiście w Rwandzie i Burundi, natomiast w 1993 r. najbliżej dotarł do Ugandy. Wiele miejsca poświęcił wtedy w wystąpieniach zabliźnianiu ran w Ugandzie i unifikacji społeczeństwa. O państwach sąsiednich (Rwanda to przecież nie jedyny, który był rozdzierany kolosalnymi problemami, w tym etnicznymi) siłą rzeczy nie mówił. Bezpośrednio o polityce w homiliach głowy kościołów nie mogą mówić, stąd bardziej ogólne uwagi. Ale powiedział np.: Among the essential components of a sound civic life are such things as the recognition of the dignity of every human person, respect for the rights which are
rooted in that dignity – especially the right to life and the right to religious liberty – and an effective commitment to secure the well–being of the poor, the weak and the defenceless (w Kampali, 7 II 1993).
W 1990 r. Jan Paweł II przemawiał w Rwandzie kilkakrotnie – pełne teksty wiszą na stronie Watykanu; można je przeczytać po włosku lub francusku. Znamienne, że ani razu nie użył w homiliach określeń Tutsi i Hutu. O społeczeństwie mówił jako o całości, podkreślając, że przechodzi trudności, z których jednak może wyjść. Wielokrotnie podkreślał też pojęcie solidarności, wzajemnego zrozumienia – czy mógł przewidzieć, z jaką dzikością ludzie rzucą się na siebie za cztery lata? Moim zdaniem nie do końca. Czy mógł odnosić się do konfliktu Hutu i Tutsi, stając po stronie rebeliantów albo reżimu Habyarimany? Z zasady też nie. Z drugiej strony prawda, ogólne nawoływanie do dobra człowieka mogło nie wystarczyć. Ale papież to głowa przede wszystkim kościoła, a nie polityk – głowa państwa. Zresztą ani jedna ani druga rola nie uprawniały w 1990 r. do bezpośrednich ingerencji, które byłyby odebrane tym alergiczniej, że przecież to znowu byłaby wypowiedź białego Europejczyka, a i władze i ludzie w Rwandzie pamiętali, jak wiele biali misjonarze (nie tylko katoliccy) i biali urzędnicy kolonialni zrobili, by podsycać istniejące antagonizmy.
Warto do tego dodać, że papież był jednym z najpierwszych uczestników światowej sceny politycznej, którzy użyli na to, co się działo w Rwandzie, określenia ‚ludobójstwo’. O sprawie rwandyjskiej mówił wtedy dużo. Po koniec 1994 r. amerykański (więc zasadniczo niekatolicki) „Time” ogłosił go człowiekiem roku, przypominając m.in. właśnie postawę wobec konfliktu w Rwandzie.
Teraz sprawa księży… Kilkudziesięciu bezdyskusyjnie dołączyło do oprawców, brali udział w odrażających mordach. Ale przecież nie można papieża obciążać za ich działalność (to jak z Josefem Tiso w czasie wojny). Sprawa jest tu głębsza i sięga okresu po Soborze Watykańskim II, kiedy postawiono na kapłanów autochtonów, jako lepiej rozumiejących wiernych. Tyle że nie zawsze można było zweryfikować ich przygotowanie, humanizm, szacunek dla życia itp. Ten sam problem przeżywają dzisiaj np. kościoły anglikańskie, ze zgrozą patrząc na nienawistny stosunek swoich afrykańskich kongregacji i duchownych np. do sprawy gejów. Mordercy w sutannach wprawili w osłupienie nie tylko kościół, ale też duże grupy posoborowych intelektualistów; niektórzy z nich zwątpili w sensowność reform.
Tylko że morderstwa i zbrodnie księży to nie to samo, co określone tak w artykule powyżej „zbrodnie kościoła katolickiego”. Bo żeby mówić o takich, trzeba by pokazać, że episkopaty, w porozumieniu z Rzymem, na podstawie prawa kanonicznego nawołują do mordowania, do nienawiści, do zlikwidowania wszystkich Tutsi. Tak oczywiście nie było. Analogicznie, incydentalne akty przemocy ze strony pojedynczych żołnierzy AK nigdy nie staną się „zbrodniami Armii Krajowej”. Warto o tym pamiętać.
I jeszcze katolicy w Rwandzie. To oczywiście naiwność myśleć, że już ich nie ma. Mordowano w 1994 głównie Tutsich, a katolikami byli nie tylko oni, ale i znaczna większość Hutu. Zresztą na całe szczęście część Tutsich przetrwała. W 2001 r. rzymscy katolicy stanowili 56% populacji.
Dodatek prawny – kościół jest po wpadkach powojennych niezwykle ostrożny w ochronie jakichkolwiek zbrodniarzy. Tuszował sprawy księży-pedofilów, to prawda, oburzająca prawda. Ale zbrodniarze z Rwandy nie są kryci przez kościół, to pewne. Jeśli stosunek kleru do kwestii seksualnych jest nadal często bigoteryjny i ambiwalentny, to ze zbrodniami typu rwandyjskiego trudno wiązać skrycie aprobujące albo ochraniające działania Rzymu. I kropka. Dobrze uzupełnia to wpis Jacka, o ile jest wiarygodny co do danych. Kler był w 1994 i wśród oprawców, i wśród ofiar.
Jana Pawła II można krytykować; nie jestem zwolennikiem apriorycznego, bezrefleksyjnego uznawania jego wielkości. To niewątpliwie postać wyjątkowo wybitna, ale jak każda osoba działająca publicznie, nie działał zawsze bezbłędnie. Trudno mu natomiast przypisywać wszystkie winy na planecie. To i tak jeden z najaktywniej działających papieży, gdy idzie o tak egzotyczne dla kościoła jeszcze 100 lat temu kwestie, jak prawa człowieka, solidarność międzyetniczna i międzywyznaniowa itp.
Tak czy inaczej interesujący artykuł.
Konrad jest w Rwandzie 